Я живу за квартал від загальноосвітньої школи. Десять років тому навпроти нашого будинку стояв залишений трамвай, який викупив сусід, щоб зробити з нього дачний будиночок. Викупити викупив, а реалізувати задум не зміг. Та трамваю знайшли застосування школярі. Вони на перервах прибігали сюди покурити, щоб їх не «застукали» вчителі, а вечорами збиралися у трамваї і влаштовували пиятики.
Сьогодні немає трамвая та й потреби ховатися від когось уже нема. Діти спокійно курять біля школи, а вчителі якщо й ганяють їх, то хіба що за куріння у шкільних туалетах.
Тривалий час у школах викладається предмет «Основи безпеки життєдіяльності». Учителі намагаються розповісти про шкідливість нікотину та алкоголю, про наслідки безладного статевого життя. Однак, знайомлячись із результатами статистичних досліджень, розумію, що інформація, почута на уроках, ніяк не впливає на поведінку підлітків. Як свідчить та ж статистика, в Україні курить кожен другий восьмикласник. Перед закінченням школи курять уже 60 % учнів випускних класів. Понад 40 % російських та українських підлітків віком 13-15 років уже живуть статевим життям. Такі результати дослідження «Поведінка дітей шкільного віку щодо здоров’я”, проведеного Всесвітньою організацією охорони здоров’я. Російські та українські підлітки впевнено лідирують серед ровесників із 35 країн Європи і Північної Америки. Наздогнали їх лише гренландці. Сумно, чи не так? Як же допомогти підростаючому поколінню? Як уберегти його від пагубних наслідків такої поведінки? Як зробити ефективнішим викладання життєво важливого предмета?
Можна спробувати удосконалити програму з ОБЖД, більше проводити якихось культурних заходів, акцій проти наркотиків, СНІДу тощо. Та чи принесе це бажані результати? Адже цей предмет викладається не один рік, і не один десяток людей працює над удосконаленням програми! Але виходить гірше, ніж у байці Крилова: там просто віз не рухався з місця, а в нашому випадку складається враження, що котиться з гори, з кожним роком набираючи обертів. Невже не можна якось зупинити масову деградацію суспільства, втрату моральних цінностей? Коли йду вулицями багатомільйонного міста Харкова, в якому понад 400 загальноосвітніх навчальних закладів, і дивлюсь на численні реклами спиртних напоїв, тютюнових виробів, мені здається, що у нас немає шансів: надто слабкими і примітивними є аргументи вчителів порівняно з яскравими лозунгами рекламних щитів.
Але не все так безнадійно. Хочу відступити від сучасних тенденцій винаходити щось нове, а повернутися у стародавні часи в пошуках виходу. Хтось же правильно сказав, що все нове – це добре забуте старе. Є один класичний приклад ефективного навчання. Тут Учитель досяг високого результату: з дванадцяти учнів одинадцять стали успішними, всесвітньо відомими лідерами. Він навчав їх за прискореною програмою. В наш час навчання ж навпаки розтягують, тепер уже діти вчаться у школі 12 років, а ось Йому вистачило три роки, щоб навчити й завоювати їхню любов. Потім кожен із них все своє життя старався наслідувати свого вчителя! Правда, вражаюче? Адже кожному викладачеві хочеться, щоб учні поважали й наслідували його. Які є методи застосовував цей Учитель? Хто Він? Його ім’я добре відоме кожному з нас – це Ісус Христос. Він, на відміну від нас, не одержував зарплати, навіть мінімальної! У Нього не було приміщення для проведення занять, Він не мав доступу до інтернету. Як бачимо, Він працював у значно гірших умовах, ніж будь-який сучасний учитель! До того ж суспільство, в якому Він жив разом з учнями, не було зразково показовим: «І коли Ісус сидів при столі в домі його, то багато митників і грішників сиділо з Ісусом та з учнями Його, бо було їх багато, і вони ходили за Ним» (Мк. 2:15). Він не проводив акцій проти наркотиків та бесід на тему «Як не заразитися СНІДом». Але в Нього було те, чого нема у переважної більшості сучасних учителів – любов, безмежна любов до учнів! Це перше і головне, що може зробити ефективним викладання. «Щоб бути хорошим викладачем, треба любити те, що викладаєш, і любити тих, кому викладаєш!» (Василь Ключевський). Не можна не погодитися з цим висловлюванням! Якщо ви не любите тих, кому викладаєте, ви не доведете їм, що бажаєте добра і здоров’я, успіхів і процвітання, що ви справді хочете застерегти їх від помилок, які можуть мати серйозні наслідки. Для дітей ви будете відсталим моралістом, людиною з категорії «предків». Діти швидко зрозуміють, люблять їх чи ні. Їм досить кількох уроків, щоб вас «розкусити». Найчастіше їх нікому любити, тому проявіть любов, і вони будуть жадібно вбирати в себе все, що ви їм говоритимете. На жаль, багатьом батькам не до власних дітей (хтось сказав, що залишені діти найчастіше живуть з батьками). Проявіть любов, вона творить чудеса!
Друге, що робило ефективним процес навчання учнів Ісусом – це Його особистий приклад. Він не розпорошувався на слова, не читав нотацій, тому що Його повсякденне життя було прикладом у всьому. Його слово ніколи не розходилося з ділом. «Дітям потрібне не навчання, а приклади» (Жозеф Жубер). Не так давно на педагогічній конференції в Харкові під час доповіді «Роль школи у формуванні навичок здорового способу життя» доповідач зупинився і попросив: «Колеги, підніміть руки, хто не п’є і не курить”. У залі, де було 150 присутніх, піднялось лише чотири руки. Які навички здорового способу життя можуть прищепити ці педагоги дітям (маю на увазі, звісно, 146)? «Не показуй пальцем – покажи собою» (Станіслав Єжи Лец).
Третє. Ісус знав, з чого потрібно починати навчання. Він знав, що корінь всіх проблем у серці. Неможливо навчити моралі, здорового способу життя, етики, залишаючи поза увагою законодавця цих правил – Бога. Це все одно, що розповідати правила поведінки на воді тому, хто тоне. В цей момент йому потрібний рятівний круг, а не правила. Сьогодні Бог є тим рятівним кругом для покоління, що гине. Тільки усвідомлення цієї істини може зробити ваше викладання найбільш ефективним, і вам не страшно буде випускати своїх учнів туди, де ніхто не дбає про безпечний спосіб життя. Адже Ісус не боявся за Своїх учнів, коли вони опинялися в товаристві грішників – п’яниць, блудників, бо знав: внутрішній стандарт, закладений Богом, не дозволить їм стати такими, як ці люди.
Сьогодні поклали Біблію на полиці, а Бога поселили у храм. А мені б дуже хотілося, аби наша країна зробила правильні висновки щодо наслідків такого відмежування людей від Бога. Щоб дістали з запилених полиць Біблію і відчинили Богові храми сердець! Думаю, в такому випадку з програми ОБЖД можна буде вилучити уроки про шкідливість куріння, руйнівний вплив алкоголю на організм людини та подібні теми.
автор Наталія Дубовик народилася і живе в м. Харкові.
Закінчила Київську богословську семінарію за спеціальністю викладач біблійних дисциплін.
Координатор проекту «Впровадження християнської етики в навчальних закладах Харкова і Харківської обл.»